دنیای شگفت انگیز موریانه ها

 

میلیون ها سال قبل از بشر ، این جانور وجود داشته و هنوز هم وجود دارد و با استفاده از نیروی غریزه ای که آفریدگار در وجوش به ودیعه گذاشته است به زندگی خود ادامه می دهد. موریانه با استفاده از نبوغی که از نبوغ انسان زیادتر است، علیرغم عدم مساعدتی که طبیعت با او کرده، موفق شده است که با ساختن شهرهای بزرگ و مسدود، خود را از سرما و گرما حفظ کند و در این شهرهای بزرگ همواره درجه گرما را به یک میزان نگه دارد و با ترکیب اکسیژن هوا با هیدروژن، پیوسته آب کافی در دسترس خود داشته باشد و کشت زارهای بزرگ زیر زمینی به وجود آورده و انواع محصولات را در آنجا کشت و زرع نماید!

امروزه در حدود دو هزار گونه موریانه در دنیا می‌شناسیم که در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر زندگی می کنند. گرچه در یک تپه موریانه‌ای بزرگ ممکن ست بیش از ۵۰۰۰۰ موریانه زندگی کنند ولی داخل آن همیشه تمیز است. این تمیزی به این دلیل است که موریانه‌ها مدفوعات خود را به منزله سیمان در ساختن دیواره‌های تپه و اتاقکها بکار می‌برند و لاشه‌ها را نیز می‌خورند و مصرف می‌کنند. بیشتر ساکنین تپه حشرات کوچکی به طول ۵ میلیمتر هستند که سرهایی سفید و بدنی به رنگ خاکستری تیره دارند. اینها کارگرها را تشکیل می‌دهند کارگرها ممکن است نر یا ماده باشند اندام تناسلی آنها رشد نمی‌کند و فعالیتی ندارد. موریانه‌های کارگر کاملاً کورند و کارشان جمع آوری غذا و رسیدگی به بچه‌ها و پرستاری از شاه و ملکه و شاهزاده هاست.  موریانه ملکه می‌تواند تا سی هزار تخم در یک روز بگذارد. او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملاً به موریانه‌های کارگر متکی است. بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا ۵۰ سال زندگی کنند. در دستگاه گوارش موریانه‌هایی که از چوب استفاده می‌کنند، عده‌ای از تک یاختگان از دسته فلاژله‌ها به نام «پلی ماستیژین» زندگی می‌کنند که با موریانه‌ها زندگی اشتراکی دارند، بدین نحو که این تک سلولی‌ها دیاستازی به نام سلولاز ترشح می‌کنند که موجب هضم و نرم شدن چوبها می‌شود و در این حالت موریانه‌ها چوبهای نرم شده را می‌خورند.

 

بعضی از نژاد های موریانه شهرهای بزرگی می سازند که بلندی آنها به ده متر می رسد و جهانگردانی که برای اولین بار این ساختمان ها را می بینند دچار حیرت می شوند غافل از اینکه لانه حقیقی موریانه زیر زمین است و شهری که مثلا ده متر در سطح خاک بلندی دارد به همین اندازه و شاید چندین برابر زیر زمین رفته است. گنبد عظیمی که روی شهر موریانه گذاشته شده به قدری محکم است که هیچ کلنگی نمی تواند آن را سوراخ کند و فقط بایستی به وسیله باروت و یا دینامیت آن را ویران کرد و به همین جهت است که بررسی اوضاع زندگی این جانور دشوار است.

اولین چیزی که در این شهر باعث حیرت انسان می شود انتظام خیابان ها و عمارات آن است. عمارت عظیمی را مشتمل بر دو هزار طبقه تصور کنید که هر طبقه دارای آپارتمان ها و گالری ها و راهروهای منظمی است و در وسط این طبقات خیابان های ماپیچی برای تعدیل هوای شهر در نظر گرفته شده است. در شهر موریانه ها مامورینی هستند که پیوسته در خیابانهای و خانه ها حرکت می کنند و زباله ها و مدفوع ها را جمع آوری کرده و در کیسه ای که در زیر شکم آنها قرار دارد و با معده آنها ارتباطی ندارد حمل  می کنند و در یک دیگ بزرگ قرار می دهند. موریانه های معمار درب این دیگ را به مدت بیست و چهار ساعت با سمنت مخصوصی جهت ضد عفونی و میکروب کشی زباله ها می پوشانند. موریانه ها بخار آب هوا را گرفته و مبدل به مایع یعنی آب می کنند و سپس از این آب برای تنظیف شهر استفاده می کنند. موریانه ازت موجود در هوا را با چربی مخلوط کرده و مواد غذایی جدیدی می سازند که قوت و خاصیت غذایی آن بیشتر است.

در داخل این لانه ها چنان انتظام و انضباتی حکمفرماست که نظم منظم ترین سربازخانه ها در قبال آن هرج و مرج و بی نظمی است. گرچه مورچه یک جاندار دقیق و با انضباط می باشد، اما اگر زندگی مورچه را با موریانه مقایسه کنیم انضباط مورچه به پای انضباط موریانه نمی رسد. زیرا گاهی اوقات مورچه ها بولهوس می شوند و به جای انجام وظیفه این طرف و آن طرف می روند و اوقات خود را به گردش و تفریح می گذرانند و یا از روی پرتی حواس و بی مبالاتی راه خود را گم می کنند. ولی هنوز اتفاق نیفتاده که در تمام منطقه موریانه نشین چشم انسان به یک موریانه متواری بیفتد و یا یکی از موریانه ها راه خود را گم کرده باشد در صورتی که در بعضی از شبها تا شش میلیون موریانه در سه چهار نوبت برای تهیه خواربار از شهر بیرون می روند و در صفوفی چهار نفره یا شش نفره یا ... راه خود را پیموده و هیچ یک از آنها در راه نمی ماند. موریانه ها اگر در حین جمع آوری خوار و بار مورد حمله قرار بگیرند افسران اسکورت به وسیله سوت های مخصوصی که صدای آن بطور واضح به گوش انسان میرسد حرکت ستونها را تغییر می دهند و در حالی که سریازان مشغول جنگ هستند موریانه ها به شهر مراجعت می نمایند.

موریانه جانوری است که بال ندارد و به واسطه نداشتن چشم هیچ چیز را نمی بیند و اندامش بسیار نرم می باشد و در مقابل کوچکترین مورچه ناتوان است و مغلوب می شود. دهان این جانور که برای جویدن چوب و تنه درخت خیلی خوب است به درد پیکار نمی خورد و نمی تواند مثل بعضی از حشرات بوسیله دهان خود دفاع نماید و به همین جهت همین که به تنهایی از لانه خارج گردد محو می شود. بزرگترین وسیله دفاع او پناهنده شدن به لانه و یا شهر موریانه است. در شهر موریانه ها سلحشورانی وجود دارند که وظیفه دفاع از سایر موریانه ها را برعهده دارند. سلحشوران شهر موریانه موجوداتی هستند که اگر هیکل ما به اندازه موریانه بود و ظمنا همین چشم را داشتیم و دنیا را به همین شکل می دیدیم، از دیدن آنها لرزه بر اندامهای ما می افتاد زیرا هیچ اژدهایی دهشت انگیز تر از سلحشوران موریانه نیست. سر و قسمت جلو بدن این سربازان کاملا زره پوش است و خصوصا شاخک های آن ها که وسیله پیکار می باشد از تمام بدن بزرگ تر است. روی هم رفته بدن این سربازان جز دو شمشیر سهمگین و یک سپر چیز دیگری نیست و ماهیچه هایی که شمشیرها را به حرکت در می آورد با رعایت تناسب هزاران مرتبه از فولاد محکم تر می باشد. این سربازان شجاعت و رشادت مجسم هستند و هیچ وظیفه ای جز جنگ ندارند. شاخک های جنگی سربازان به قدری بزرگ و قطور است که سرباز نمی تواند آن را برای غذا خوردن و لقمه در دهان گذاشتن مورد استفاده قرار دهد و به همین جهت عده  مخصوصی از موریانه ها مامورند که به آنها غذا بدهند و لقمه را در دهانشان بگذارند. نوعی از این سلحشوران را می بایست بمب افکن نامید این سلحشوران شاخک نداند ولی در عوض روی سر چیزی شبیه خرطوم فیل دارند و از این خرطوم مایع لزجی به خارج پرتاب می شود که دشمنان را در فاصله سه سانتیمتری به قتل می رساند. تاثیر این مایع لزجی به قدری زیاد است که موریانه های نابینا شب ها با حمایت سربازان خود از لانه خارج شده و برای کندن و جمع آوری نوعی از علف مناطق حاره که بدان خیلی علاقمند هستند مسافت زیادی را می پیمایند.

عده زیادیی از موریانه ها موظف هستند که تخم ها را تحت پرستاری و تربیت قرار بدهند. مواظبت از تخم ها شاید یکی از وظایف بزرگ موریانه هاست برای اینکه نسل جدید باید از آن تخم ها بیرون بیاید. مواظبتی که دایه ها و متصدیان تعلیم و تربیت در نگهداری از تخم ها می نمایند برای آن است که از هر تخمی باید موریانه مخصوصی به وجود بیاید. یک  متخصص موریانه شناس وقتی نظر به تخم ها و خانه های آنها می اندازد می داند که کدام تخم در آینده : سرباز، ماموران اسکورت، متخصص شیمی، مهندس، معمار، کارگر، متصدیان مواد غذایی، متصدیان نگهداری از تخم ها، متصدیان جمع آوری زباله و متصدیان غذا دادن به سربازان، خواهد شد.

اسمیت مان، موریانه شناس معروف می گوید: یکی از انواع موریانه ها دارای گشتی های اکتشاف کننده هستند و گشتی ها پیشاپیش و در اطراف کارگران حرکت کرده و در بلندی ها گوش فرا می دهند و همین که صدای دشمن را شنیدن با سوت مخصوصی که شنیده می شود دیگران را خبر می کنند که در حرکت تسریع نمایند و مخصوصا با این سوت به سربازان اطلاع می دهند که برای پیکار آماده باشند.

موریانه ها مهمترین تجزیه کنندگان در محیط های خشکند زیرا قادرند، مواد غذایی را دوباره به زمین باز گردانند، خاک بسازند و رطوبت را حفظ کنند. توانایی موریانه ها در سازگار شدن با محیط های خشک به آن ها اجازه می دهد که در محیط هایی که دیگر تجزیه کنندگان رایجی نظیر باکتری ها و قارچها نمی توانند عمل کنند، نقش تجزیه کننده مهمی را ایفا نمایند.

شاید هزاران سال لازم باشد که بتوانیم از حیث فیزیک و شیمی و تهیه خوار و بار و انبار کردن آن و تهیه وسایل گرم کردن و سرد کردن هوا و همچنین ساخت خانه های پیشرفته به پای موریانه ها برسیم!